Nog altijd is het onduidelijk waarom het menselijk brein – zelfs wanneer andere functies falen – zo goed is in het onthouden van muziek. Eleanor Selfridge-Field van de Stanford-universiteit onderzoekt de 101-jarige ‘ME’, die ondanks haar vasculaire dementie bijna 400 pianostukken uit het hoofd kan spelen. Menig onderzoeker vraagt zich af wat er precies in het brein van de 101-jarige pianiste gebeurt.

Op het eerste gezicht leek ze oud en fragiel –  een vrouw van in de negentig met een geheugen dat het steeds meer liet afweten. Maar toen nam ze plaats achter haar piano en begon te spelen. ‘Iedereen was stomverbaasd’, zegt Eleanor Selfridge-Field, musicoloog aan de Stanford-universiteit in Californië. ‘Ze leek zo broos. Maar achter de piano was ze dat helemaal niet. Daar zat ze vol met levenslust.’

Selfridge-Field ontmoette deze vrouw – wegens privacyredenen ‘ME’ – zo’n acht jaar geleden tijdens een feest rond kerst. ME, nu 101 jaar oud, heeft vasculaire dementie: ze weet zelden waar ze is en mensen die ze de afgelopen decennia heeft ontmoet, herkent ze niet meer. Wel kan ze bijna 400 stukken op gehoor spelen – een ‘truc’ die berust op het putten uit eerder opgeslagen ‘muzikale afdrukken’ in het brein – en leert nog steeds nieuwe stukken door simpelweg naar ze te luisteren. Ze heeft zelfs een eigen stuk gecomponeerd.

ME’s muzikale talent, ondanks haar aandoening, inspireerde Selfridge-Field haar de afgelopen zes jaar te observeren. Op 9 juli 2016 presenteerde ze haar bevindingen op een internationale conferentie over muziekperceptie en -cognitie in San Francisco, Californië.

In harmonie met muziek

Toen ME in de tachtig was, kreeg ze een beroerte, en een paar jaar later werd ze gediagnosticeerd met vasculaire dementie. Ze worstelt vooral met het onthouden van recente gebeurtenissen en ontmoetingen. Haar geheugen is selectief en focust zich op specifieke perioden uit haar leven zoals die tussen haar derde en achtste levensjaar. Ze herkent alleen mensen die ze voor de periode van haar 75^e tot 80^e leerde kennen, en ze is vaak onzeker over waar ze is..Lees meer over muziek in het dossier van New Scientist #34. Bestel in de webshop.

Deze problemen houden haar pianospel echter niet tegen. ME treedt regelmatig op in tehuizen in de omgeving van Californië. Daar speelt ze stukken van alle genres: ragtime, shownummers, pop- en gospelmuziek. ‘De rijkdom van haar harmonische arrangementen is indrukwekkend’, zegt Selfridge-Field. ‘De grote, onbeantwoorde vraag is wat er precies gebeurt in haar brein.’

ME werd in 1914 geboren in het Amerikaanse Tennessee en leerde tijdens haar kindertijd piano en de viool te spelen. Later ging ze verder met andere instrumenten zoals de trombone, en droomde van een carrière als docent band of orkest. Ze ontving twee diploma’s in muziekeducatie en vervulde kort de rol van violist en een vrouwenorkest. Maar werk als muziekdocent was moeilijk te vinden tijdens de Depressie in het zuiden van de VS, en ME zette muziek grotendeels aan de kant toen ze met haar echtgenoot en zonen in 1946 naar Florida verhuisde.

Vandaag de dag beweert ME dat ze geen bladmuziek kan lezen, hoewel het onwaarschijnlijk lijkt dat ze dat niet tijdens haar muziekopleiding geleerd heeft. In plaats daarvan zegt ze dat ze de beginnoot vindt en dan haar vingers verder het werk laat doen.

Muziektherapie

Er zijn meer gevallen geweest waarin mensen, ondanks hun leeftijd en cognitieve problemen, een groot begrip van muziek lieten zien. In zijn boek Musicophilia, behandelt Oliver Sacks een man met een ernstige vorm van dementie die nog altijd de baritonpartijen van het leeuwendeel van de stukken uit zijn oude a-capellagroep kende, en een vrouw van in de tachtig die, ondanks haar vergevorderde alzheimer, nog in staat was bluesnummers voor te dragen.

Zogeheten melodische-intonatietherapie (MIT) – het herhalen van zinnen op een ritmische of melodische manier – is behulpzaam gebleken bij mensen die moeite hebben met spreken vanwege verschillende hersenaandoeningen. Deze mensen kunnen misschien geen ‘fijne verjaardag’ meer zeggen, maar zijn wel in staat het te zingen op de melodie van het verjaardagsliedje.

‘Onderzoeksresultaten suggereren dat muziek meer verspreid is over verschillende gebieden van het brein dan bijvoorbeeld taal’, zegt Zachary Miller, een neuroloog aan de universiteit van Californië in San Francisco. ‘Dat zou kunnen verklaren waarom muzikale kennis zo lang in stand blijft in mensen die dementie ontwikkelen.’

Zonder meer informatie is het moeilijk na te gaan hoe bijzonder ME’s situatie is, zegt Miller. Hersenscans zouden zowel meer licht kunnen werpen op de beschadigde gebieden in haar brein, als mogelijk op waarom ze haar muzikale vaardigheden behouden heeft. Haar arts denkt echter niet dat de procedure het risico waard is.

Selfridge-Field is begonnen aan een zoektocht naar andere ouderen met uitzonderlijke muzikale vaardigheden. Ze houdt onder andere een barbershop-kwartet in de gaten waarvan de gemiddelde leeftijd ongeveer 93 jaar is.